Dwadzieścia banków wspólnie ustalało wysokość opłat pobieranych za transakcje dokonywane kartami płatniczymi Visa i MasterCard. Bezprawny charakter praktyki trwającej aż 13 lat wykazało precedensowe postępowanie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Karty płatnicze stają się popularniejsze. Polacy w swoich portfelach mają ich aż 22 mln. Coraz częściej też płacą nimi za towary i usługi. Tylko w 2005 roku użytkownicy plastikowego pieniądza wydali w ten sposób ponad 30 mld zł.

Większość z nas nie zdaje sobie sprawy z faktu, że banki pobierają od sprzedawców prowizję od każdej bezgotówkowej transakcji, tzw. opłatę interchange. W Polsce kształtuje się ona na średnim poziomie od 1 do 2 proc. Pieniądze te trafiają do banku stanowiąc poważne źródło dochodu emitenta plastikowego pieniądza (rocznie przynosi ponad 400 mln zł zysku). Przykładowo, jeżeli konsument płaci za towar 100 zł, sprzedawca otrzymuje odpowiednio mniej.

Sposób ustalania opłat interchange, Urząd Ochrony konkurencji i Konsumentów badał od 2001 roku na wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji. W efekcie nielegalną praktykę zarzucono aż dwudziestu bankom.

Jak wykazało postępowanie UOKiK, wysokość opłaty interchange nie opiera się na rzeczywistych kosztach, ponoszonych przez banki na rozwój i funkcjonowanie systemu płatności, ale została odgórnie ustalona przez przedsiębiorców, którzy porozumieli się w celu utrzymania wysokich zysków z każdej transakcji kartami Visa i MasterCard.

W ocenie Urzędu, tak określona opłata stanowi swego rodzaju podatek nałożony na handlowców oferujących towary i usługi, którzy na każdej transakcji opłaconej kartą płatniczą tracą kwotę w wysokości od 1 do 2 proc. na rzecz banku-emitenta.

Jak ustalił UOKiK, nieuzasadnione ekonomicznie koszty obsługi transakcji ponoszone przez sklepy akceptujące plastikowe pieniądze, mogą przekładać się na wyższe ceny dla konsumentów, także tych płacących gotówką (placówki handlowe nie różnicują cen ze względu na środek płatności). W rzeczywistości koszty posługiwania się kartami ponoszą zatem wszyscy uczestnicy rynku, choć z tych obciążeń nie zdają sobie sprawy.

Mając na celu uregulowanie rynku opłat za transakcje dokonywane kartami płatniczymi, Prezes Urzędu nakazał natychmiastowe zaniechanie kwestionowanej praktyki nie tylko przez strony postępowania, ale wszystkie banki, zarówno w ramach systemu VISA, jak i MasterCard. W ocenie UOKiK bezgotówkowe płatności powinny być rozliczane według wartości nominalnej, bez potrącania opłaty interchange.

Na dwadzieścia banków, które zawarły niedozwolone porozumienie, nałożono łącznie kary w wysokości ponad 164 mln zł. Ustalając ich wysokość zastosowano korzystniejsze przepisy ustawy antymonopolowej, które obowiązywały w chwili wszczęcia postępowania. Za udział w porozumieniu Prezes Urzędu nałożył następujące sankcje finansowe:

 
PKO BP SA, Pekao SA - 16,59 mln zł,
BPH - 14,66 mln zł,
Bank Zachodni WBK, ING Bank Śląski - 14,08 mln zł,
Kredyt Bank, Bank Millenium - 12,15 mln zł,
Bank Handlowy - 10,22 mln zł,
BGŻ - 9,64 mln zł, BRE Bank,
Lukas Bank - 7,71 mln zł,
Nordea Bank Polska, Invest Bank, Getin Bank - 4,82 mln zł,
Bank Pocztowy, Bank Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych, Bank Ochrony Środowiska, Fortis Bank Polska, Deutsche Bank PBC - 2,89 mln zł,
HSBC Bank Polska - 193 tys. zł.

Decyzja UOKiK nie jest ostateczna - banki mogą odwołać się do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Szkodliwym dla konkurencji praktykom ustalania opłat interchange od dłuższego czasu przygląda się również Komisja Europejska. W 2002 roku zakończyło się trwające 25 lat postępowanie w sprawie opłat pobieranych za transakcje dokonywane kartami Visa. Mimo, że nie stwierdzono naruszenia prawa, Komisja Europejska nakazała stopniowe obniżanie prowizji. Ponadto zażądała, by opłata interchange została oparta na rzeczywistych, możliwych do udowodnienia, kosztach, a banki obowiązkowo informowały sprzedawców o jej wysokości. Jednocześnie, od 1992 roku w Komisji toczy się postępowanie antymonopolowe w sprawie opłaty za transakcje MasterCard.

Sposób ustalania opłat pobieranych od sprzedawców akceptujących karty płatnicze zakwestionowały ponadto Wielka Brytania, Włochy i Hiszpania. W niektórych państwach natomiast (Dania, Holandia, Norwegia, Finlandia czy Luksemburg), gdzie funkcjonują inne niż Visa i MasterCard systemy, opłata interchange nie jest w ogóle pobierana.

Dodatkowe informacje:
Małgorzata Cieloch, Rzecznik prasowy UOKiK
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 22 827 28 92, 55 60 106, 55 60 314
E-mail: mcieloch@uokik.gov.pl