• Polskie prawo traktuje zmowę przetargową jako jedno z najcięższych naruszeń konkurencji.
• Choć skala nadużyć w zakresie przetargów publicznych się zmniejsza – skuteczny system ochrony przed tego rodzaju naruszeniami może skutkować oszczędnościami sięgającymi nawet 20 proc.[1]

Współcześnie obowiązujące w Polsce regulacje z zakresu zamówień publicznych wynikają z prawa europejskiego. Jakkolwiek traktaty w sposób dość ogólny regulują kwestie prawa konkurencji, nie uwzględniają wyjątku dla transakcji zawieranych przez organy administracji publicznej. Takie ogólne określenie nie było wystarczające, stąd na przestrzeni lat – począwszy od lat 60. ubiegłego wieku – wdrożono szereg wspólnotowych regulacji z zakresu harmonizacji krajowych systemów zamówień publicznych([2]).

Z punktu widzenia wymiany handlowej w Unii, rynek zamówień publicznych jest bardzo istotny, zaś jego wartość szacowana jest na ok. 11 proc. PKB krajów członkowskich([3]). Stąd też pierwszym celem wspólnotowych regulacji była eliminacja barier krajowych wynikających z protekcjonizmu oraz harmonizacja umożliwiająca efektywne transgraniczne konkurowanie w przetargach. Współczesne regulacje([4]) wskazują już na nieco inne cele, w szczególności zapewnienie trwałego wzrostu gospodarczego, zapewnienie ochrony środowiska czy wsparcie rozwiązań pro-społecznych([5]).

Konkurencja w ramach przetargu

Zgodnie z raportem przygotowanym na zlecenie Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), przez PWC i Uniwersytet w Utrechcie (2013), Polska była na czwartym miejscu w Europie w zakresie zagrożenia zmowami przetargowymi. Szacowano wówczas, iż zmowami może być dotknięte 52 proc. postępowań o zamówienia publiczne, co przekłada się na bardzo duże koszty dla finansów publicznych. Konkurencja w ramach przetargu pozostaje podstawowym sposobem osiągania celów przetargów, jakimi są optymalizacja kosztów, jawność i przejrzystość wydatkowanych środków czy gwarancja niezależności rozstrzygnięcia od swobodnego uznania organizatora przetargu, stąd potrzeba walki z nadużyciami w tym właśnie zakresie.

W sytuacji zaś, gdy oferenci podejmują ze sobą współpracę, postępowanie przetargowe nie może być efektywne([6]).

Szkodliwość zmów przetargowych

Polskie prawo traktuje zmowę przetargową jako jedno z najcięższych naruszeń dla uczciwej konkurencji. Wynika to zarówno z przepisów, w tym z braku zastosowania wyłączenia biorącego się z niskich udziałów rynkowych uczestników porozumienia (art. 7 ust. 3 u.o.k.k.), jak i utrwalonego już orzecznictwa([7]).

Wysoka szkodliwość zmów przetargowych dostrzeżona została przez ustawodawcę, stąd równoległe do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów regulacje zawarte w kodeksie karnym:

• zakaz zawierania porozumień na szkodę osób lub instytucji, na rzecz których przetarg jest dokonywany (art. 305 § 1 kodeksu karnego);

oraz w ustawie o zamówieniach publicznych:

• nałożony na zamawiającego w ustawie Prawo zamówień publicznych obowiązek odrzucenia oferty, której złożenie stanowi czyn nieuczciwej konkurencji (art. 89 ust. 1 pkt 3 prawa zamówień publicznych),
• Wykluczenie przedsiębiorcy zawarte w przywołanej wyżej ustawie, opisane w art. 24 zawierające zarówno odniesienia do kodeksu karnego jak i wpływania na zamawiającego w tym także w zakresie zdobywania informacji poufnych (ust. 1 pkt 13 i 18).

Informacje o tym, jak organizować przetarg aby był uczciwy i aby minimalizować ryzyko zmowy, czy też o tym, jak zwalczać zmowy cenowe, są dziś powszechnie dostępne, także online. Na stronie UOKiK znajdziemy wytyczne i przewodniki, jak również cały katalog materiałów szkoleniowych. Także na stronie Urzędu Zamówień Publicznych znajdziemy wytyczne OECDE[8], zaś witryna internetowa Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych zawiera wiele informacji o zamówieniach publicznych.

Organizatorzy przetargów mają dziś wystarczająco dużo informacji, aby zorganizować i umieć wyegzekwować efektywny i uczciwy przetarg, który jest w interesie nas wszystkich.

Autor: dr Tomasz Bagdziński, jest adwokatem prowadzącym praktykę z zakresu prawa konkurencji. W 2017 roku prowadził szkolenia dotyczące zmów przetargowych, organizowane przez UOKiK w ramach projektu „Świadomy zamawiający – prawo konkurencji w przetargach publicznych”.