Polityka ochrony konsumentów i polityka konkurencji - razem czy osobno? Na to pytanie próbowali odpowiedzieć uczestnicy kolejnej międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej przez UOKiK. W jej trakcie doświadczenia wymieniali przedstawiciele instytucji chroniących konsumentów i konkurencję na całym świecie

Międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona była zagadnieniom ochrony konkurencji i ochrony konsumentów. W Polsce od dziesięciu lat instytucją odpowiedzialną za realizację polityki rządowej w obu obszarach jest Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który powstał w 1996 roku na bazie ówczesnego Urzędu Antymonopolowego. Jako uzasadnienie powierzenia UA zadań związanych z ochroną słabszych uczestników rynku, wskazywano między innymi „integralność polityki prokonsumenckiej z polityką ochrony konkurencji, dotychczasową działalność Urzędu, w sposób pośredni i bezpośredni nakierowana na ochronę interesów konsumentów oraz niezależność od interesów gałęziowych i branżowych, ułatwiającą występowanie w interesie konsumentów”.

Jak stwierdził Prezes UOKiK Cezary Banasiński, model przyjęty w Polsce był analogiczny z rozwiązaniem francuskim. W trakcie konferencji przedstawił go Francis Amand z Dyrekcji Generalnej ds. Ochrony Konkurencji, Konsumentów i Zwalczania Oszustw (DGCCRF), do której kompetencji należy ochrona konkurencji, a także ekonomicznych interesów konsumentów. Podobnie jest w Wielkiej Brytanii, gdzie Komitet ds. Uczciwego Handlu (OFT) odpowiada za przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom wymierzonym w przedsiębiorców oraz w słabszych uczestników rynku. Hilary Jennings - przewodnicząca Wydziału ds. Międzynarodowych z zakresu Polityki i Inicjatyw Rynkowych OFT - stwierdziła, że w ubiegłym roku definitywnie zarzucono plany podziału Komitetu i obecnie trwają prace nad wypracowaniem nowego, całościowego podejścia do rynku, w każdym postępowaniu uwzględniającego zarówno dbałość o konkurencję, jak i interes konsumentów.

Wspólna instytucja odpowiadająca za ochronę konkurencji i konsumentów jest rozwiązaniem lepszym niż odrębne urzędy. Taki pogląd przeważa zarówno wśród organizacji reprezentantujących interesy przedsiębiorców, jak i instytucji chroniących konsumentów - wynika z badań społecznych, które na zlecenie UOKiK wykonała Katarzyna Staszyńska z Collegium Civitas. Przeprowadziła ona szereg wywiadów z przedstawicielami stowarzyszeń branżowych, organizacji konsumenckich oraz z rzecznikami konsumentów w różnych regionach Polski. Badani wskazywali między innymi na możliwość wykorzystywania doświadczeń z realizacji obu polityk w kształtowaniu prawa, a także ułatwioną komunikację między strukturami zajmującymi się ochroną konkurencji i ochroną konsumentów w jednym urzędzie.

Odmienne od polskiego rozwiązanie przyjęto w Niemczech. Przedstawił je Axel Reich, wieloletni pracownik Federalnego Ministerstwa Wyżywienia, Rolnictwa i Ochrony Konsumentów, które odpowiada za rządową politykę wspierania słabszych uczestników rynku. Natomiast wdrażanie prawa antymonopolowego stanowi kompetencję Federalnego Urzędu Antymonopolowego (Bundeskartellamt). W praktyce, ochronę konsumentów w Niemczech realizują organizacje pozarządowe, wspierane z budżetu państwa i poszczególnych landów. O tym, że czynią to w sposób skuteczny, świadczą dane przedstawione przez Patricka von Braunmühla (Zastępcę Dyrektora Niemieckiej Federacji Organizacji Konsumenckich - VZBV): każdego roku udzielają one konsumentom około 3 mln porad i podejmują 1 tys. formalnych interwencji u przedsiębiorców. Połowa kończy się pomyślnie, w pozostałych przypadkach konieczny jest proces sądowy. Warto wspomnieć, że większość spraw z zakresu ochrony słabszych uczestników rynku odbywa się w Niemczech na drodze cywilnej.

Realizacja ochrony konsumentów i ochrony konkurencji przez jedną instytucję jest coraz częściej dyskutowana na forach międzynarodowych. Już Wytyczne Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1985 roku wskazywały: „Rządy powinny wspierać rzetelną i efektywną konkurencję zapewniającą konsumentom większy wybór towarów i usług po niższych cenach”. Związki działań wspierających konkurencję i ochrony konsumentów w pracach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju przedstawiła w trakcie konferencji Brigitte Acoca - analityk Komitetu Polityki Konsumenckiej OECD. Również w Unii Europejskiej coraz wyraźnie akcentuje się konieczność silniejszego związania obu obszarów. W opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno - Społecznego z 31 maja 2006 roku - przedstawionej przez Małgorzatę Niepokulczycką - działania na podstawie wspólnotowego prawa konkurencji powinny objąć również naruszenia interesów słabszych uczestników rynku. Komitet postuluje włączenie do Europejskiej Sieci Konkurencji również instytucji chroniących konsumentów. Na konferencji obecny był również Juan Antonio Rivi?re Marti - Oficer Łącznikowy ds. Konsumentów w Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji Komisji Europejskiej. Przedstawił on te obszary rynku, na których interwencji domagają się od urzędów antymonopolowych organizacje konsumenckie. Należą do nich przede wszystkim dostarczanie energii, telekomunikacja, usługi bankowe oraz świadczone przez przedstawicieli wolnych zawodów, sprzedaż - przede wszystkim żywności.

Organizacje konsumenckie w niektórych krajach skarżą się również na zbyt mało intensywne działania organów regulacyjnych - zwłaszcza w sektorze telekomunikacyjnym. Na konieczność ścisłej współpracy regulatorów z instytucjami chroniącymi konsumentów i konkurencję zwróciła uwagę Linda Lennard z Centrum Stosowania Prawa Ochrony Konsumentów Uniwersytetu w Leicester. W Polsce za regulowanie rynków telekomunikacyjnych odpowiada Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE). Jego działania w sferze ochrony konsumentów przedstawiła Renata Piwowarska - Dyrektor Departamentu Rynku Detalicznego Komunikacji Elektronicznej. W ubiegłym roku Urząd ten podjął 364 interwencje, które dotyczyły przede wszystkim spraw związanych ze zmianą dotychczasowego numeru, brakiem realizacji preselekcji, zachowaniem numeru przy zmianie operatora bądź miejsca zamieszkania. UKE prowadzi również mediacje między konsumentami a firmami telekomunikacyjnymi. W ich wyniku ponad 20 proc. abonentów rozwiązało w ubiegłym roku swoje problemy, a wielkość odzyskanych na ich rzecz sum przekroczyła 100 tys. złotych. Niestety - jak stwierdziła Piwowarska - planowana jest likwidacja sądu polubownego przy UKE. W opinii uczestników konferencji odbyłoby się to ze szkodą dla konsumentów. Tylko w pierwszej połowie do sądu polubownego zgłosiło się już 360 abonentów.

Dodatkowe informacje:
Elżbieta Anders, Rzecznik prasowy UOKiK
Pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 22 827 28 92, 55 60 106, 55 60 314
faks 22 826 11 86

E-mail eanders@uokik.gov.pl